Hatır Taşıması Nedir? Yargıtay Kararları Işığında Hatır Taşıması İndirimi

Hatır Taşıması Nedir?

Hatır taşıması, genellikle tüm dünyada yaygın bir sosyal davranış biçimi olarak karşımıza çıkar. Bu kavram, bir bireyin karşılıksız bir şekilde diğer bir bireye yardımcı olmak amacıyla, maddi menfaat elde etmeksizin, taşıma işlemini gerçekleştirdiği durumları ifade eder. Ancak bu sosyal davranışın, hukuki sorumluluk boyutunda ne anlama geldiği özellikle trafik kazaları gibi beklenmeyen durumlarda önem kazanmaktadır.

Hatır Taşıması Karayolları Trafik Kanunu'nun 87. maddesinde düzenlenmiş olup; İlgili maddi hükmü;

"Yaralanan veya ölen kişi, hatır için karşılıksız taşınmakta ise veya motorlu araç, yaralanan veya ölen kişiye hatır için karşılıksız verilmiş bulunuyorsa, işletenin veya araç işleticisinin bağlı olduğu teşebbüs sahibinin sorumluluğu ve motorlu aracın maliki ile işleteni arasındaki ilişkide araca gelen zararlardan dolayı sorumluluk, genel hükümlere tabidir."

şeklinde düzenlenmiştir.

Söz konusu maddede hatır için karşılıksız taşınmakta iken ölmesi ya da yaralanması halinde sorumluluğun genel hükümlere tabi olacağı hükmü düzenlenmiştir.

Hatır Taşımasının Hukuki Tanımı ve Özellikleri

Hatır taşıması, hukuki literatürde genellikle “karşılıksız taşıma” olarak tanımlanır. Bu durumda, taşıyıcı (araç sahibi veya sürücü) herhangi bir maddi çıkar elde etmez; taşınan kişi ile arasında sosyal bir iyilik ve yardımlaşma duygusu bulunur. Hatır taşımasının özellikleri şu şekilde sıralanabilir:

Maddi Menfaat Yoktur: Taşıyıcının, taşıma işleminden herhangi bir çıkar veya kar elde etmemesi gerekir.
Gönüllülk Esastır: Taşıyıcı, tamamen kendi isteğiyle bu taşıma işlemini gerçekleştirir.
Sosyal Bir Dayanışma Amacı Taşır: Genellikle akraba, arkadaş ya da tanıdıklar arasındaki yardımlaşma ilişkisi çerçevesinde ortaya çıkar. Fakat her akrabanın taşınması hatır için taşınma kabul edilmemektedir. Bu hususa yazımızın devamında değineceğiz.

Hatır Taşıması ve Tazminat Sorumluluğu

Hatır taşımasında, taşıyıcının sorumluluğu, şu kritik hususlara bağlı olarak değerlendirilir:

Maddi Menfaat Durumu: Hatır taşımasında, taşıyıcının herhangi bir maddi çıkarının olmaması, sorumluluğun azalmasına yol açabilir.
Kusur Durumu: Kaza meydana geldiğinde taşıyıcının kusurlu olup olmadığı, sorumluluğun önemli bir belirleyicisidir.
Yolcunun Durumu: Taşınan kişinin, hatır taşımasını kabul etmiş olması ve kazaya herhangi bir katkısının olup olmadığı da dikkate alınır.

Bu unsurların her biri, taşıyıcının tazminat sorumluluğunun kapsamını ve niteliğini belirler. Hatır taşımasının tazminat sorumluluğu kapsamında, ilgili Yargıtay kararları önemli çıkarımlar sunar.

Yargıtay Kararları Işığında Hatır Taşıması ve Hatır Taşıması İndirimi

Aile Bireylerinin Taşınması Hatır Taşıması Olarak Kabul Edilemez

"Hatır taşıması bir kimseyi ücretsiz olarak ve bir karşılık almadan ve bir yararı bulunmadan taşıma halidir. Yani hatır için taşımada taşımanın karşılıksız olması veya alınan karşılığın önemsiz olması gerekir. Taşıma, işletenin veya sürücünün değil taşınanın yararına olmalıdır. İşletenin veya sürücünün, araçta taşınandan, doğrudan doğruya ücret almasa bile taşıma, maddi veya manevi menfaati bulunuyorsa bu durumda hatır ilişkisinin varlığından söz edilemez. Aile bireylerinin taşınması yakıt, aşınma ve diğer giderlere dönük maliyet gerektirmesinin olağan ulaşım araçları ile yolculuk seçeneğinin tercihi halinde yapılması zorunlu harcamaların yerini tutacak olması nedeniyle hatır taşıması olarak kabul edilemez.

...Şu durumda; aile bireyi olan imam nikahlı eşin taşınması hatır taşıması kabul edilemez. Çünkü bir kimsenin eşini taşıması ahlaki bir görevin ifası niteliğinde olup, bu taşımada maddi ve manevi yararları olduğundan davacının araçta hatır için taşındığı kabul edilerek maddi ve manevi tazminattan bu nedenle indirim yapılmış olması doğru görülmemiştir."

(Yargıtay 17. Hukuk Dairesi 2012/14758 E., 2013/15203 K. sayılı ve 07.11.2013 tarihli ilamı)

"Yakın aile bireylerinde olduğu gibi maddi ve manevi menfaatin bulunduğu akrabalar arasındaki ücretsiz taşıma ahlaki bir ödev niteliğinde olduğundan, belirlenen tazminat miktarından hatır taşıması indirimi yapılamaz.

Bu itibarla, ifade olunan hususlar dikkate alınarak, olayda hatır taşıması söz konusu olmadığından 6098 sayılı TBK'nin 51. maddesi gereğince tazminattan hatır taşıması nedeniyle indirim yapılmaması gerekirken, hatalı değerlendirmeyle % 20 oranında hatır taşıması indirimi yapılması isabetli görülmemiştir. eksik incelemeyle karar verilmesi bozmayı gerektirmiştir."

(Yargıtay 4. Hukuk Dairesi 2021/10712 E., 2022/10574 K. sayılı ve 19.09.2022 tarihli ilamı)

Hatır Taşıması Olması Durumunda Tazminattan %20 Hakkaniyet İndirimi Yapılması Gerekmektedir.

Dairemiz uygulamalarına göre; desteğin hatır için taşınması durumunda %20 oranında indirim yapılması gerektiği kabul edilmektedir. Dosya kapsamından davacılar desteğinin pazardan köye giden köylüleri ...'un kullandığı traktöre yoldan bindiği, dava konusu trafik kazasındaki taşımanın hatır taşıması olduğu anlaşılmakla, buna göre; mahkemece %20 oranında hatır taşıması indirimi yapılarak tazminatın belirlenmesi gerekirken, yazılı şekilde hüküm verilmiş olması doğru görülmemiştir. .....”

(Yargıtay 4. Hukuk Dairesi 2021/2399 E., 2022/6185 K. sayılı ve 29.03.2022 tarihli ilamı)

Sürücünün, Aile Bireylerinin Taşınması ve İşletenin Şirket Olduğu Durumda Hatır Taşıması İndirimi Uygulanmalıdır.

"...Somut olayda, davacı dava dışı ağabeyi ... kullandığı çekici ve bağlı dorse araçta yolcu konumundadır. Bu aracın işleteni dava dışı ... Lojistik Tic. Ltd. Şti.'dir. ZMMS poliçesinde de sigortalı aynı şirkettir. Meydana gelen tek taraflı kazada davacı yaralanmıştır.Mahkeme davalının hatır taşıması defini değelendirmemiş,gerekçesinde indirim yapmama sebebini irdelememiştir.Davalının istinaf başvurusu üzereine İstinaf mahkemesince aracın sürücüsünün davacının ağabeyi olması ve aile bireyleri arasında hatır taşıması indirimi söz konusu olmayacağından davalı vekilinin bu konudaki istinaf talebi reddedilmiştir.Oysa ki dava aracın işleteninin, Trafik Sigortacısına karşı açılmıştır.Davacı taraf davalının hatır taşıması define karşı araçta menfaat karşılığı taşındığını ispatlar delil sunmamıştır. Dosya kapsamından kaza sırasında davacının, dava dışı işleten ... Lojistik Tic. Ltd.nin aracında , ücretsiz olarak, bir karşılık alınmadan ve işletenin bir yararı bulunmadan taşındığı anlaşılmaktadır. İşletenin bu taşımada bir menfaati olmamıştır. Bu durumda davacı ile dava dışı sürücü arasındaki kardeşlik ilişkisi işleteni etkilemeyecek, işleten ve dolayısıyla Sigorta Şirketi yönünden hatır taşıması indirimine engel olmayacaktır...."

Yargıtay 17. Hukuk Dairesi 2020/2968 E., 2020/6285 K. sayılı ve 27.10.2020 tarihli ilamı)

"Somut olayda, davacı dava dışı ağabeyi ...'ın kullandığı kamyonette yolcu konumundadır. Kamyonetin işleteni dava dışı ... Gıda Tem. Mad. Mal. Paz. San. ve Tic. Ltd. Şti.'dir. Meydana gelen tek taraflı kazada davacı yaralanmıştır. İlk derece mahkemesince belirlenen tazminattan hatır taşıması indirimi yapılmamış, İstinaf mahkemesince de aracın sürücüsünün davacının ağabeyi olması ve aile bireyleri arasında hatır taşıması indirimi söz konusu olmayacağından davalı vekilinin bu konudaki istinaf talebi reddedilmiştir.

Oysa ki dava aracın işleteninin, Trafik Sigortacısına karşı açılmıştır. Dosya kapsamından kaza sırasında davacının, dava dışı işleten ... Gıda Ltd. Şti'nin aracında ücretsiz olarak, bir karşılık alınmadan ve işletenin bir yararı bulunmadan taşındığı anlaşılmaktadır. İşletenin bu taşımada bir menfaati olmamıştır. Bu durumda davacı ile dava dışı sürücü arasındaki kardeşlik ilişkisi işleteni etkilemeyecek, işleten ve dolayısıyla Sigorta Şirketi yönünden hatır taşıması indirimine engel olmayacaktır."

(Yargıtay 17. Hukuk Dairesi 2018/1411 E., 2019/12418 K. sayılı ve 24.12.2019 tarihli ilamı)

Hatır Taşıması İndirimi %20 Oranında Uygulanmalıdır?

"Hükmüne uyulan Yargıtay 17. Hukuk Dairesinin 24.09.2019 gün 2016/20252 E. 2019/8455 K. sayılı ilamında; “….mahkeme tarafından hatır taşıması indirimi yapılabilmesi için davalı tarafça hatır taşıması savunması yapılmalıdır. Başka bir deyişle hakim tarafından re'sen nazara alınamaz. Davalı tarafından yargılama aşamasında hatır taşıması savunulmamış olmasına göre, hatır taşıması indirimi uygulanamayacağının gözetilmemesi doğru değildir. Kabule göre de; Dairemiz uygulamasına göre BK 43. maddesi uyarınca yapılan hatır taşıması indirimi %20 olmalıdır. Mahkemece %25 oranında indirim yapılması isabetli değildir” denilerek hükmün bozulmasına karar verilmiştir."

(Yargıtay 4. Hukuk Dairesi 2021/2412 E., 2021/5812 K. sayılı ve 29.09.2021 tarihli ilamı)

Hatır Taşıması İndirimi Teminat Limiti Üzerinden Değil Toplam Tazminat Miktarı Üzerinden Yapılmalıdır. Zararın Halen Teminat Limitinin Üzerinde Kaldığı Durumlara Teminat Limiti Kadar Tazminata Hükmedilmelidir.

"Davacı yolcu olarak bulunduğu araç sürücüsünün yaptığı tek taraflı kazada yaralanmış olup yargılama sırasında alınan hesap raporuna göre davacının toplam zararı 743.517,87 TL olarak hesaplanmıştır. Mahkemece bozmadan önce verilen karar ile dava kabul edilerek davalı ... (ZMSS) hakkında bakiye teminat limiti ile sınırlı olarak maluliyet nedeni ile 38.000 TL bakıcı gideri olarak 41.496 TL ye ve davalı ...Ş (İMSS) hakkında ise teminat limiti olan 20.000 TL ye hükmedilmiştir.

Dairece anılan karar, davacının alkollü sürücünün aracına binmiş olması ve olayda hatır taşıması bulunması hususunun gözetilmemiş olması nedeni ile bozulmuştur.

Mahkemece bozma ilamına uygun şekilde, davacının araçta hatır için taşındığı ve alkollü sürücünün aracına bindiği gerekçeleri ile %40 oranında indirim uygulanmasına karar verilmiş ancak hatır taşıması ve müterafik kusur nedeniyle yapılacak indirimin hesaplanan tazminat miktarından indirilmesi yerine hatalı şekilde İMSS poliçe limiti olan 20.000 TL. tazminat üzerinden toplam %40 oranında indirim yapılmıştır.

Mahkemece hükme esas alınan bilirkişi raporu ile belirlenen toplam tazminat miktarı üzerinden müterafik kusur ve hatır taşıması indirimi yapılması ve sonucuna göre bir karar verilmesi gerekirken direkt poliçede yazılı teminat limiti üzerinden indirim yapılarak yazılı olduğu şekilde karar verilmesi doğru görülmemiştir."

(Yargıtay 17. Hukuk Dairesi 2016/9264 E., 2017/7874 K. sayılı ve 19.09.2017 tarihli ilamı)

"Davacı vekili, davalıya sigortalı araç sürücüsünün kusurlu hareketi ile gerçekleşen kazada davacının yaralandığını ve malul kaldığını açıklayıp 268.000,00 TL maddi tazminatın tahsiline karar verilmesini talep etmiştir.

Davalı vekili, hatır taşıması ve müterafik kusur savunmasında bulunarak başvurunun reddini savunmuştur.

Sigorta Tahkim Komisyonu Uyuşmazlık Hakem Heyetince, iddia, savunma ve toplanan kanıtlara göre; davanın kısmen kabulü ile 171.520,00 TL’nin tahsiline karar verilmiş, anılan karara karşı itiraz edilmesi üzerine İtiraz Hakem Heyetince davacı vekilinin ve davalı vekilinin itirazının reddine karar verilmiş, karar davacı vekili ve davalı vekili tarafından temyiz edilmiştir.

1-Dosya içerisindeki bilgi ve belgelere, kararın gerekçesinde dayanılan delillerin tartışılıp, değerlendirilmesinde usul ve yasaya aykırı bir yön bulunmamasına göre, davalı vekilinin tüm, davacı vekilinin aşağıdaki bendin kapsamı dışında kalan sair temyiz itirazlarının reddine karar vermek gerekmiştir.

2-Dava, trafik kazasından kaynaklanan bedensel zarara dayalı iş göremezlik tazminatı istemine ilişkindir.

Davacı vekili, davacının meydana gelen kazada yaralandığını ve malul kaldığını açıklayıp iş göremezlik tazminatı talebinde bulunmuş, davalı vekili davacının araçta hatır için taşındığını ileri sürülerek hatır indirimi ve davacının da müterafik kusuru bulunduğunu ileri sürerek müterafik kusur indirimi yapılması gerektiğini savunmuş, hakem heyetince davalının sorumlu olduğu teminat limitinden %20 oranında hatır ve %20 oranında müterafik kusur indirimi yapılarak davanın kısmen kabulüne karar verilmiştir. Varılan sonuç dosya kapsamına uygun değildir.

Davalı ... şirketi, davacıda oluşan gerçek zarardan poliçe teminat limiti ile sınırlı sorumludur. Davacının gerçek zararının hesaplanması için alınan raporda davaya konu kaza nedeni ile davacının toplam zararının 334.612,08 TL olduğu tespit edilmiştir. Hakem heyetince 334.612,08 TL üzerinden %20 hatır taşıması ve %20 müterafik kusur indirimi yapılarak, indirimler sonucunda bulunan miktara karar verilmek üzere kararın bozulmasına karar vermek gerekmiştir."

(Yargıtay 4. Hukuk Dairesi 2021/12792 E., 2022/5794 K. sayılı ve 24.03.2022 tarihli ilamı)

SONUÇ

Hatır taşıması indirimi, 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu'nda düzenlenmiş olup; ilgili hüküm doğrultusunda Yargıtay tarafından hatır taşıması bulunan hallerde %20 hakkaniyet indirimi yapılmasına hükmedilmektedir. Davalının, hatır taşıması definde bulunduğu durumlarda hakim takdir yetkisini kullanmakta ve hatır taşıması uygulayabileceği gibi uygulamama imkanı da bulunmaktadır. Fakat hakimin, bu hususu gerekçeli kararda açıklaması gerekmektedir. Yargıtay kararlarına göre akrabanın hatır için taşınması mümkün değildir; fakat işletenin farklı kişi olduğu durumlarda sürücünün akrabasını taşıması işleteni bağlamayacak ve işleten ilgili indirimden faydalanabileceğinden sigorta şirketi de söz konusu indirimden faydalanabilecektir.